Theo khuyến cáo về Dinh dưỡng, người đái tháo đường – cũng như người bình thường, nên ăn đủ 6 thành phần cơ bản mỗi ngày (hình 1), trong đó có sữa.
 

1. Sữa có cần thiết cho người đái tháo đường hay không?
Sữa là thực phẩm giàu chất đạm, và cung cấp năng lượng cho cơ thể. Một ly sữa không đường 200 ml trung bình chứa 100 kcal, tương đương ½ chén cơm. Mặt khác, người đái tháo đường, đặc biệt là người lớn tuổi, vẫn có nguy cơ loãng xương giống như hoặc cao hơn so với dân số chung, do đó vẫn cần uống sữa để bổ sung canxi và vitamin D. Ví dụ, một ly chuẩn của sữa nhãn hiệu AlleneTM (pha 4 muỗng) chứa 600 mg Canxi (theo nhà sản xuất), bằng khoảng ½ hàm lượng canxi cần thiết mỗi ngày. Ngoài ra, trong sữa còn có nhiều vitamin và khoáng chất khác, giúp cơ thể khỏe mạnh và tăng cường miễn dịch.
 

2. Loại sữa nào thích hợp cho người bị đái tháo đường?
Sữa thích hợp cho người đái tháo đường là các loại sữa không làm tăng đường huyết quá mức. Quan trọng hơn, hàm lượng carbohydrat trong sữa phải thấp. Người đái tháo đường nên làm quen với khái niệm ‘carbohydrat’, vì đây là thành phần chính ảnh hưởng đến đường huyết.
 

Người ta cũng hay nhắc đến chỉ số đường huyết. Chỉ số đường huyết cho biết mức độ tăng đường huyết sau khi dùng một loại thực phẩm, lấy chuẩn so sánh với đường và bánh mì trắng. Chỉ số này càng thấp thì khả năng tăng đường huyết sau ăn càng ít. Các nhà sản xuất thường quảng cáo sữa có chỉ số đường huyết thấp (< 55) thích hợp cho bệnh nhân đái tháo đường là vì lí do đó. Chỉ số này là một thông số hữu ích, tuy nhiên, cũng cần biết rằng lượng sữa uống vào quan trọng hơn là chỉ số đường huyết. Một sản phẩm dù có chỉ số đường huyết thấp nhưng nếu dùng nhiều thì vẫn làm tăng đường huyết.
 

Sữa dành riêng cho người đái tháo đường (Glucerna, Nutren Diabetes, v.v…) có thể dùng thay thế hoàn toàn bữa ăn chính hoặc để làm bữa ăn phụ. Dù những sản phẩm này có chỉ số đường huyết thấp hơn các loại sữa và thực phẩm khác nhưng nó vẫn cung cấp một lượng đáng kể chất bột – đường. Vì thế, nếu mệt và không muốn ăn khi đến bữa, bạn có thể thay thế bằng một cốc sữa này (theo hướng dẫn ghi trên nhãn sữa, ví dụ 5-6 muỗng trong 200-250 mL nước chín). Nếu bạn vẫn ăn uống bình thường, bữa ăn đã cung cấp đủ năng lượng và dinh dưỡng thì không cần và không nên uống thêm sữa.
 

Trường hợp sử dụng sữa với mục đích bổ sung thêm canxi, khoáng chất và đạm, người bệnh nên dùng các loại sữa tươi hoặc sữa đậu nành không đường. Ví dụ, trên bảng dinh dưỡng ở mặt bên hộp sữa tươi không đường, nhà sản xuất cho biết 100 ml sữa sẽ cung cấp 3,1 gram carbohydrat. Vì hộp sữa có dung tích 200 ml nên tổng lượng carbohydrat là 6,2 gram. Vì hàm lượng này thấp nên đây là loại sữa có thể dùng được cho người đái tháo đường.
 

Nếu bệnh đái tháo đường có kèm rối loạn lipid máu, có thể chọn những loại sữa ít béo, còn gọi là sữa ‘gầy’. Sữa ‘gầy’ nghĩa là sữa đã được vớt bỏ váng sữa, với hàm lượng chất béo rất thấp, < 0,1%. Ví dụ: Sữa FlexTM không đường và ít béo.
 

Sữa đậu nành cũng là loại sữa quí không kém sữa bò. Hàm lượng đạm trong 2 loại sữa này tương đương nhau. Trong khi đó, sữa đậu nành lại không chứa cholesterol, nhưng giàu canxi. Sữa đặc biệt thích hợp cho những người bị tiêu chảy khi uống sữa bò.
 

3. Cách uống sữa như thế nào là thích hợp?
Cũng theo khuyến cáo về Dinh dưỡng, mỗi ngày người đái tháo đường có thể uống 1 – 2 khẩu phần sữa. Một khẩu phần sữa tương ứng 90 – 150 kcal, và chứa không quá 12 gram carbohydrat. Các ví dụ của 1 khẩu phần sữa hàng ngày là 1 hộp sữa không đường 180 ml, hoặc 1 bịch sữa tươi không đường 220 ml.
 

Có thể dùng sữa vào thời điểm giữa các bữa ăn chính trong ngày, ví dụ sau khi ăn điểm tâm. Riêng người đái tháo đường chích insulin, nếu đường huyết thử ban đêm thấp có thể uống 1 hộp sữa tươi không đường buổi tối, để tránh nguy cơ hạ đường huyết về đêm. Kiểm tra đường huyết sau khi uống sữa cũng là cách để biết sữa đó có thích hợp với cơ thể hay không. Nếu lượng đường sau khi uống tăng cao, phải giảm bớt lượng bột sữa pha vào. Cuối cùng, bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ của bạn về loại sữa bạn định dùng để được tư vấn thích hợp.
 

4. Tôi hay bị tiêu chảy khi uống sữa thì phải làm cách nào khắc phục?
Trong sữa bò có chứa đường lactose. Muốn hấp thu đường lactose, cơ thể phải tiết ra một men tiêu hóa gọi là lactase. Một số người bị thiếu men lactase, nên lactose không được hấp thu, giữ nước lại trong lòng ruột gây tiêu chảy.
 

Cách khắc phục là nên bắt đầu uống sữa với lượng ít, pha loãng ra. Khi cơ thể quen dần, có thể tăng lượng sữa uống đến khi đạt một khẩu phần sữa. Nếu vẫn còn tiêu chảy, có thể chọn yaourt hoặc sữa đậu nành thay thế.
 

5. Một số quan niệm chưa đúng về sữa
Sữa dùng cho người đái tháo đường có thể trị được bệnh. SAI. Sữa này không thể làm giảm đường huyết, do đó không thể thay thế thuốc chữa đái tháo đường được.
 

Nhầm lẫn giữa sữa và bột dinh dưỡng. Theo thói quen, chúng ta hay xem những loại bột khuấy vào nước tan thành dung dịch trắng đục là sữa. Tuy nhiên thực tế điều đó không đúng. Chính xác hơn, bột dinh dưỡng là các ‘bữa ăn thay thế’. Chúng được dùng trong các tình huống như: thay thế bữa ăn thông thường khi bệnh nhân ốm đau không ăn được, hoặc dùng để bơm qua ống thông dạ dày nuôi ăn, hoặc làm bữa ăn phụ giữa các bữa chính nếu đường huyết ổn định.
 

6. Yaourt
Yaourt là sản phẩm lên men từ sữa bò, do đó cũng giàu dinh dưỡng như sữa. Yaourt còn chứa nhiều canxi, và đặc biệt là men tiêu hóa hỗ trợ hấp thu thức ăn. Người đái tháo đường có thể ăn 1 – 2 hộp yaourt không đường mỗi ngày.
 

Phân khoa Nội tiết – Khoa Nội Tổng hợp – Bệnh viện Đại Học Y Dược TP. HCM