Từ khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, đặc biệt là sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 25/10/2017 về “Tăng cường công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân trong tình hình mới”, ngành Y tế đã xác định rõ định hướng phát triển: Chuyển từ tư duy chữa bệnh sang tư duy chăm sóc sức khỏe toàn diện.

Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khoá XV. Ảnh: Quochoi.vn

Qua gần một thập kỷ triển khai, hệ thống y tế nước ta đã có những bước tiến quan trọng: Mạng lưới khám, chữa bệnh ngày càng mở rộng; tuổi thọ trung bình của người dân tăng lên 74,6 tuổi (năm 2024); tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế đạt 94% dân số; tỷ lệ tử vong mẹ và trẻ em giảm mạnh; nhiều kỹ thuật cao ngang tầm khu vực.
 

Ngành Y tế thay đổi tư duy từ chữa bệnh sang chăm sóc sức khỏe toàn diện

Hiện nay hầu hết các bệnh viện tuyến tỉnh đã triển khai bệnh án điện tử, 80% cơ sở y tế kết nối dữ liệu với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Nhiều bệnh viện ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong chẩn đoán hình ảnh, xét nghiệm, hỗ trợ phẫu thuật nội soi, và hệ thống Telehealth (khám bệnh từ xa) giúp người dân vùng sâu tiếp cận bác sĩ tuyến trung ương mà không cần di chuyển. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, biến đổi khí hậu, già hóa dân số, sự thay đổi mô hình bệnh tật, và đặc biệt chuẩn bị cho kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, ngành Y tế đứng trước yêu cầu đổi mới toàn diện, bền vững và nhân văn hơn.

Tại buổi làm việc với Bộ Y tế tháng 2/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Phát triển y tế phải gắn với phát triển văn hóa, xây dựng con người Việt Nam; kết hợp giữa truyền thống nhân ái và khoa học hiện đại, giữa y đức và y thuật”. Tinh thần đó là sợi chỉ đỏ xuyên suốt giai đoạn 2025 - 2030, đưa y tế Việt Nam vươn tầm, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn đóng góp vào các sứ mệnh nhân đạo và hợp tác quốc tế.

Theo báo cáo tổng kết Chiến lược quốc gia bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân 2021 - 2030, ngành Y tế đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. Mạng lưới y tế cơ sở được củng cố, hơn 70% trạm y tế xã đạt chuẩn quốc gia; 95% thôn, bản có nhân viên y tế hoạt động thường xuyên; hệ thống bệnh viện tuyến tỉnh và trung ương được đầu tư mạnh mẽ, nhiều trung tâm chuyên khoa đạt trình độ khu vực; công tác y tế dự phòng được tăng cường: Tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ cho trẻ dưới 1 tuổi đạt trên 95%, kiểm soát hiệu quả nhiều dịch bệnh truyền nhiễm; bảo hiểm y tế toàn dân trở thành trụ cột tài chính y tế, giúp giảm gánh nặng chi phí y tế hộ gia đình; chuyển đổi số y tế có bước tiến lớn: Gần 100% cơ sở y tế tuyến tỉnh áp dụng bệnh án điện tử, hơn 70 triệu hồ sơ sức khỏe cá nhân được tạo lập. Có được những thay đổi lớn này là do đã có sự thay đổi về tư duy từ chữa bệnh sang chăm sóc sức khỏe toàn diện.

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân tiếp tục nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước. Tại Thông báo số 176-TB/VPTW ngày 25/4/2025, Tổng Bí thư khẳng định: “Sức khỏe là vốn quý nhất của con người và của xã hội; đầu tư cho sức khỏe là đầu tư cho phát triển". Đồng chí yêu cầu đặt sức khỏe nhân dân vào vị trí trung tâm của mọi chiến lược phát triển, coi đây là nhiệm vụ chính trị hàng đầu của toàn hệ thống chính trị.

Tổng Bí thư Tô Lâm đã đề ra những định hướng mang tính đột phá, như: Củng cố y tế cơ sở – “tuyến gác cửa” của hệ thống y tế; triển khai khám sức khỏe định kỳ toàn dân; đẩy nhanh chuyển đổi số y tế với hồ sơ sức khỏe điện tử; và từng bước tiến tới miễn viện phí toàn dân giai đoạn 2030 - 2035. Thông báo 176 không chỉ tổng kết một giai đoạn phát triển, mà còn đặt nền móng cho thời kỳ đổi mới toàn diện của ngành Y tế Việt Nam – hướng tới mục tiêu “vì sức khỏe, hạnh phúc và tương lai của nhân dân".

Các đại biểu nghe báo cáo thẩm tra dự án Luật Phòng bệnh ngày 23/10/2025. Ảnh: Báo điện tử Chính phủ

Quá trình cải cách thể chế

Từ Đại hội VI của Đảng (1986), khi đất nước bắt đầu công cuộc đổi mới, lĩnh vực y tế đã được xác định là một trong những trụ cột của chính sách xã hội. Đảng ta kiên định quan điểm phát triển y tế gắn với phát triển kinh tế, coi chăm sóc sức khỏe nhân dân là đầu tư cho tương lai.

Bộ Chính trị khóa IX ban hành Nghị quyết số 46-NQ/TW ngày 23/2/2005 “về công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới”. Nghị quyết nhấn mạnh: “Sức khỏe là vốn quý nhất của mỗi người dân và của toàn xã hội, là nhân tố quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng”. Đây là văn kiện có ý nghĩa chiến lược, đặt nền móng cho giai đoạn phát triển y tế hiện đại, hướng tới công bằng – hiệu quả – phát triển.

Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 25/10/2017 về “tăng cường công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới”. Nghị quyết thể hiện tầm nhìn chiến lược và nhân văn sâu sắc: “Bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và của toàn xã hội; là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi người dân”.

Nghị quyết 20 không chỉ tiếp nối tư tưởng của Nghị quyết 46 mà còn mở ra bước chuyển mạnh mẽ: Từ chăm sóc sức khỏe thụ động sang chủ động, lấy phòng bệnh là chính, gắn y tế với giáo dục, thể dục thể thao, bảo vệ môi trường và an sinh xã hội.

Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 25-KL/TW ngày 30/12/2021, thể hiện tầm nhìn chiến lược và bản lĩnh điều hành quyết liệt của Đảng và Nhà nước. Văn kiện khẳng định: “Trong hai năm vừa qua, công tác phòng, chống dịch Covid-19 được thực hiện kiên quyết, kiên trì, xuyên suốt; huy động được sự ủng hộ mạnh mẽ của toàn xã hội nhằm ngăn chặn, phòng, chống dịch bệnh, chăm lo đời sống, bảo vệ sức khỏe nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội...”. Đây là lời tổng kết sâu sắc về cách Việt Nam đã biến khủng hoảng y tế toàn cầu thành cơ hội củng cố hệ thống chính trị, thể hiện tính ưu việt của mô hình quản trị quốc gia do Đảng lãnh đạo.

Bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và của toàn xã hội. Ảnh: Báo Thanh tra

Dấu ấn “Diên Hồng”

Giai đoạn đầu 1945 - 1975, ngành Y tế Việt Nam vừa phục vụ kháng chiến vừa chăm sóc sức khỏe nhân dân. Đến năm 1958, hai dịch bệnh lớn là đậu mùa và tả đã bị đẩy lùi hiệu quả. Công nghệ sản xuất vắc xin Sabin được Liên Xô chuyển giao cho Việt Nam góp phần giảm tỷ lệ mắc bại liệt từ hơn 120/100.000 dân chỉ còn 3/100.000 dân từ sau năm 1962.

Từ Đại hội VI của Đảng (1986), khi đất nước bắt đầu công cuộc đổi mới, lĩnh vực y tế đã được xác định là một trong những trụ cột của chính sách xã hội. Đảng ta kiên định quan điểm phát triển y tế gắn với phát triển kinh tế, coi chăm sóc sức khỏe nhân dân là đầu tư cho tương lai.

Từ năm 2008 đến nay, Quốc hội đã ban hành hàng loạt đạo luật nền tảng. Luật Bảo hiểm y tế (2008, sửa đổi 2014, 2024) – hiện nay tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế đạt 93,2% dân số, tiến gần mục tiêu bao phủ toàn dân. Quốc hội đã ban hành Luật 51/2024 sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm y tế, mở rộng quyền lợi khám, chữa bệnh tuyến xã, tuyến huyện, giảm chi phí cho người nghèo. Đặc biệt, Nghị quyết 30/NQ-CP (2022) trong thời kỳ Covid-19 đã cho phép cơ chế đặc thù trong mua sắm, đấu thầu, thanh toán bảo hiểm y tế – giúp hệ thống y tế trụ vững và kiểm soát dịch bệnh hiệu quả; Luật Khám bệnh, chữa bệnh (2009, sửa đổi 2023) – lần đầu tiên xác lập khái niệm “chứng chỉ hành nghề có thời hạn”, “kiểm định năng lực định kỳ” và “đạo đức nghề nghiệp” như trụ cột của chất lượng dịch vụ y tế; Luật Dược (2016, sửa đổi 2024), Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá (2012), Luật An toàn thực phẩm (2010, sửa đổi 2018), Luật Phòng, chống tác hại rượu, bia (2019)… tạo thành khung pháp lý đầy đủ cho hoạt động y tế hiện đại, minh bạch.

Đây là nền móng quan trọng của nhiều đề án chiến lược. Chiến lược quốc gia bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2045 (Quyết định 1092/QĐ-TTg ngày 2/9/2018) với những phạm vi, mục tiêu hết sức cụ thể; Chương trình mục tiêu Y tế – Dân số; Đề án Bệnh viện vệ tinh và Đề án 1816 luân chuyển cán bộ y tế; Chương trình Chuyển đổi số y tế quốc gia (Quyết định 5316/QĐ-BYT năm 2020), đặt mục tiêu đến năm 2025 có 100% bệnh viện sử dụng bệnh án điện tử. Nhờ đó, hệ thống y tế Việt Nam hiện có 13.000 cơ sở y tế công lập, 11.400 trạm y tế xã; mỗi người dân trung bình tiếp cận dịch vụ y tế 2,5 lần/năm, thuộc nhóm cao trong khu vực.

Chính sách y tế không chỉ là chính sách an sinh, mà còn là chính sách xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, góp phần củng cố niềm tin xã hội, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân, và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Một dân tộc khỏe mạnh là nền tảng của một quốc gia hùng cường; sức khỏe nhân dân chính là “sức mạnh mềm” của đất nước.
 

PGS TS BS. Nguyễn Hoàng Bắc
PGS TS BS. Nguyễn Hữu Thịnh

Link nguồn: https://thanhtra.com.vn/y-te-8CCF74D5E/ky-1-cai-cach-y-te-tu-goc-nhin-hoan-thien-the-che-fd59dcaff.html