Nước ta thuộc vùng dịch tễ viêm gan siêu vi B và C do đó có rất nhiều người bệnh bị viêm gan cấp - mạn tính, xơ gan và cả ung thư gan. Đối với các loại bệnh này, chỉ có ghép gan mới có thể điều trị triệt căn và cũng là cách duy nhất để cứu sống người bệnh suy gan không hồi phục.

Nhớ vào những năm 2000, khi tôi còn là Bác sĩ Nội trú đi thực hành lâm sàng, gặp rất nhiều người bệnh vào viện nhưng xin về và tử vong vì bệnh gan giai đoạn muộn. Ghép gan là sự mong mỏi, là mục tiêu lớn lao của bác sĩ Việt Nam lúc bấy giờ. Để biến ước mơ đó thành hiện thực, nhiều Thầy đã tìm đến các trung tâm có kinh nghiệm trên thế giới để học tập, một vài bệnh viện lớn trong nước bắt đầu tổ chức ghép tạng thực nghiệm trên chó và lợn.

Gìn giữ ước mơ theo năm tháng, tôi may mắn được Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM (UMC) gửi đến Đài Loan, Hoa Kỳ để học tập về phẫu thuật gan mật tụy. Đến năm 2010, nhân một suất đi học ở bệnh viện ASAN Hàn Quốc do Thầy Nguyễn Tấn Cường giới thiệu, tôi có cơ hội tiếp cận những kỹ thuật ghép gan tiên tiến nhất trên Thế giới, thấy được sự phát triển của khoa học ghép tạng trong việc chữa trị cho người bệnh suy gan, thận, tim giai đoạn muộn. 

Ấp ủ triển khai ghép gan ở UMC một ngày nào đó, chúng tôi kết nối, tạo mối quan hệ với bệnh viện ASAN, tìm cơ hội gửi dần các bác sĩ thuộc nhiều chuyên khoa đến đây học tập. Đây cũng chính là lực lượng nền tảng để phát triển chuyên sâu về phẫu thuật Gan mật và Ghép gan sau này cho bệnh viện.

Đến năm 2016, khi UMC có được tòa nhà mới với cơ sở vật chất hoàn thiện và rộng lớn hơn, Thầy Giám đốc Nguyễn Hoàng Bắc quyết tâm thực hiện ghép tạng. Chúng tôi soạn thảo đề án, chính thức triển khai các công tác chuẩn bị cho ghép gan. Các tiêu chí về cơ sở vật chất đảm bảo cho ghép tạng được hoàn thiện, mua sắm vật tư trang thiết bị, hình thành Đơn vị Điều phối tạng ghép, hội đồng Thẩm định chết não, hội đồng Chuyên môn Ghép tạng, nhiều quy trình chuyên môn được ban hành đồng thời vẫn tiếp tục đào tạo thêm nhân lực cho nhiều chuyên khoa.

Ở giai đoạn Việt Nam chưa có bệnh viện nào đủ đầy kinh nghiệm và thực hiện ghép gan thường quy, tìm một bệnh viện lớn trên thế giới để đỡ đầu cho đề án ghép của bệnh viện cũng là vấn đề cần suy tính. Thật may mắn, Giáo sư Lee Sung-Gyu và đội ngũ ghép gan ASAN đồng ý hỗ trợ chương trình. Chúng tôi mừng rỡ vì đây là một trong những BV có nhiều kinh ngiệm ghép gan nhất thế giới. Hơn nữa họ sẵn sàng hỗ trợ hoàn toàn chi phí ăn ở đào tạo cho học viên ở UMC. 

Ngày 03/03/2018, Đơn vị Ung thư Gan Mật và Ghép Gan UMC trình bày và bảo vệ đề án “Triển khai kỹ thuật ghép gan từ người hiến sống và chết não tại bệnh viện Đại học Y Dược” trước Bộ Y tế. Đến ngày 21/03/2018, Bộ Y tế công nhận Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM là cơ sở y tế đủ điều kiện thực hiện kỹ thuật lấy, ghép gan từ người cho sống và từ người cho chết não.  

Ngày 16/06/2018, BV Đại học Y Dược thực hiện ca ghép gan đầu tiên từ người hiến sống với sự hỗ trợ của Bệnh viện ASAN Hàn Quốc. Đây là trường hợp vợ hiến gan cho chồng, cứu anh khỏi bệnh ung thư trên nền xơ gan. Trong gần hai năm sau đó, dưới sự hướng dẫn của các Giáo sư Bệnh viện ASAN, 09 trường hợp ghép gan được thực hiện tại UMC để cứu chữa người bệnh mắc bệnh gan giai đoạn muộn.

Năm 2020, trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 lan tràn khắp thế giới, các chuyên gia ngoài nước không thể đến Việt Nam hỗ trợ. Người bệnh xơ gan, suy gan giai đoạn cuối vẫn đến bệnh viện trong hoàn cảnh cấp cứu và cần được ghép gan. Trước mắt chúng tôi là một người bệnh nữ 60 tuổi bị vàng da và bắt đầu hôn mê do suy gan nặng. Hai con trai người bệnh tha thiết được hiến gan để cứu mẹ. Trước hoàn cảnh đó, ngày 15/06/2020 Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM quyết định triển khai tự thực hiện ghép gan. Mặc dù vẫn rất tự tin nhưng thật khó thể diễn tả được hết cảm giác lo lắng, căng thẳng của anh em chúng tôi trước ngày ghép. Cũng chính vì vậy, càng không thể nói hết được sự hạnh phúc vui mừng của cả bệnh viện khi ca ghép đầu tiên do chính đội ngũ ghép tạng UMC thực hiện thành công, người bệnh khỏe mạnh ra viện.  

Không chỉ ghép gan từ người hiến sống, ngày 18/05/2020 Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM tự thực hiện trường hợp ghép gan từ người hiến chết não. Tạng hiến được điều phối từ Hà Nội vào thành phố Hồ Chí Minh. Đây là một trong những ca ghép tạng xuyên Việt từ người chết não hiến tặng đầu tiên của Việt Nam. Nhờ có sự hỗ trợ rất lớn của trung tâm Điều phối tạng ghép Quốc gia, sự giúp đỡ của phòng Hành chính, Công tác xã hội… ca ghép thực hiện thuận lợi, giúp cứu được người bệnh 38 tuổi bị ung thư gan, xơ gan giai đoạn muộn.

Khi đã thực hiện thường quy ghép gan cho người lớn, chúng tôi có dịp tiếp cận một số bệnh nhi xơ gan. Phần lớn các cháu này đã được phẫu thuật Kasai điều trị teo mật bẩm sinh từ bé. Tuy nhiên chỉ sau một vài năm ổn định, hầu hết các bé có biểu hiện xơ gan, nhiễm trùng và tử vong vì biến chứng. Ghép gan là cách duy nhất để cứu chữa các bệnh nhi này. Tuy nhiên, ở thời điểm ấy chỉ có vài bệnh viện ở Việt Nam có thể thực hiện ghép gan trẻ em với sự giúp đỡ trực tiếp của các chuyên gia từ Bỉ và Đài Loan. Trong bối cảnh dịch bệnh COVID, không có sự hỗ trợ của chuyên gia ngoài nước, hầu như các bé xơ gan do teo mật lần lượt mất đi không có cơ hội chữa trị. 

Cần có một giải pháp, phải thực hiện được ghép gan trẻ em bởi chính các bác sĩ Việt Nam mình. Đó là sự quyết tâm của anh em chúng tôi ngày ấy.
Chúng tôi tổ chức các buổi gặp mặt trao đổi với bệnh viện Nhi Đồng II, Nhi Thành Phố và đề nghị hợp tác. Đề án phối hợp triển khai ghép gan trẻ em được ký kết. Các buổi họp cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm, thống nhất quy trình phẫu thuật và chăm sóc bệnh nhi sau ghép thật hấp dẫn và gắng kết, hứa hẹn cùng nhau vượt qua được thử thách ban đầu. Vẫn chưa yên tâm, chúng tôi ký kết hợp tác với Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe Trẻ Em Nhật Bản (NCCHD), một trong những bệnh viện có nhiều kinh nghiệm nhất về ghép gan trẻ em trên thế giới, tổ chức chương trình CME toàn diện về ghép gan trẻ em cho các Bs Nhi khoa Việt Nam.

Sau thời gian chuẩn bị, ngày 15/11/2021, UMC thực hiện ca ghép gan trẻ em đầu tiên. Bệnh nhi là cháu gái 3 tuổi bị xơ gan ứ mật, báng bụng, nôn ra máu đã vài lần. Ba cháu là người hiến phần gan thùy trái của mình. Ca ghép tiến hành thuận lợi nhịp nhàng theo các quy trình đã được chuẩn bị kỹ lưỡng. Mảnh ghép được tái tưới máu chuyển màu hồng thẵm trong niềm vui vỡ òa của tất cả các bác sĩ. Tôi thật sự không thể nào quên được sự vất vả tận tụy của các bác sĩ và các điều dưỡng trong quá trình hồi sức chăm sóc bé. Khi được chuyển lên khoa vài tuần, cháu phục hồi rất nhanh, ăn uống tốt, khỏe mạnh hơn, chập chững những bước chân đầu tiên trong đời. Ngày bé ra viện đánh dấu cột mốc quan trọng, ca ghép gan trẻ em đầu tiên của UMC, cũng là ca ghép gan trẻ em đầu tiên được chính các bác sĩ Việt Nam tự thực hiện.

Không chỉ ghép gan, ở nước ta, số lượng người bệnh chờ ghép thận cũng rất lớn. Rất nhiều người bệnh cần lọc thận định kỳ tại các trung tâm y tế. Không ít người bệnh ở tỉnh mỗi tuần 03 lần đón xe đến các bệnh viện ở thành phố để được lọc thận. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, người bệnh không thể làm việc để tự nuôi sống bản thân và gia đình, chi phí chăm sóc lọc thận ảnh hưởng đến ngân sách xã hội. Hiểu rất rõ nhu cầu của người bệnh, nhận thức nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe cho xã hội, UMC triển khai ghép thận. Nhờ sự tham vấn hỗ trợ của Gs Trần Ngọc Sinh, khoa Nội thận - Lọc máu kết hợp khoa Ngoại Niệu đã bảo vệ thành công đề án ghép thận trước Bộ Y tế ngày 10/04/2020. Ngày 1/6/2020, trường hợp ghép thận đầu tiên của UMC được thực hiện để cứu người bệnh nữ 27 tuổi từ quả thận của Cha. Người bệnh khỏe mạnh ra viện, chấm dứt chuỗi ngày lọc thận định kỳ dài đằng đẵng, quay lại lao động thường ngày và chăm sóc gia đình. Hầu hết các trường hợp hiến thận được tiến hành bởi phẫu thuật nội soi, làm giảm nhẹ mức xâm hại của phẫu thuật, giúp người hiến ít đau, phục hồi nhanh, ra viện sớm với vết mổ thẩm mỹ.

Nhìn lại một giai đoạn thực hiện ghép tạng của UMC, cảm nhận rất rõ sự phát triển vượt bậc của rất nhiều chuyên khoa liên quan: Khoa Ngoại Gan Mật Tụy, khoa Tiết Niệu, Khoa Nội Thận và Lọc máu, khoa Gây mê hồi sức, khoa Hồi sức tích cực, Khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn, khoa Vật lý trị liệu Phục hồi chức năng, khoa Chẩn đoán hình ảnh, khoa Xét nghiệm, khoa Dược… và trên hết là sự kết hợp thật hài hòa gắn kết giữa các chuyên khoa, cùng nhau góp sức mang lại hiệu quả chuyên môn cao nhất, đưa con thuyền UMC vượt qua được những những thử thách ban đầu, biến giấc mơ ghép tạng ngày càng hiện thực rõ nét và đầy tiềm năng phát triển.

Không chỉ là vấn đề chuyên môn, ghép tạng cần lắm sự hỗ trợ của các phòng chức năng. Rất đáng nhớ mỗi khi nhận được thông báo có người chết não hiến tạng từ trung tâm Điều phối Tạng ghép Quốc gia, cả hệ thống UMC cùng nhau phối hợp vận động để thực hiện tốt nhất chức năng của mình. Cảm nhận như tất cả thành viên UMC đều mong muốn góp phần chuyển tải ý nghĩa của tạng ghép đến người bệnh đang trông chờ được cứu sống.
 

Đã năm năm trôi qua từ ngày UMC thực hiện ca ghép tạng đầu tiên, với 39 trường hợp ghép gan từ người hiến sống và chết não cho 27 người lớn và 12 trẻ em, 36 trường hợp ghép thận trong đó có những trường hợp rất phức tạp, ghép tạng UMC dần trưởng thành để bước vào giai đoạn mới, vươn cao vươn xa hơn trong tương lai. Đề án ghép tim đang hoàn thiện, chờ ngày thẩm định của Bộ Y tế. Chắc chắn ghép đa cơ quan sẽ được triển khai trong một ngày không xa. Các kỹ thuật chuyên sâu trong ghép tạng như ghép bất đồng nhóm máu, chia gan để ghép cho người lớn và trẻ em, ứng dụng phẫu thuật ít xâm hại trong ghép tạng đã được chuẩn bị sẵn sàng cho giai đoạn tới. Ghép tạng UMC cùng với xu hướng phát triển của bệnh viện, đang sẵn sàng vươn lên tầm cao mới để hoàn thành tốt nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe cho xã hội.
 

TS BS. Trần Công Duy Long - Phó Trưởng khoa Ngoại Gan Mật Tụy