Những điều cần biết về cúm A (H7N9)

30/07/2013 14:47:00

1. Virus cúm A(H7N9)
Các chủng virus cúm A H7 thuộc nhóm virus cúm tồn tại ở các loài chim. Chủng H7N9 là một phân nhóm trong nhóm H7. Dù lịch sử y khoa ghi nhận từng có một số chủng thuộc nhóm H7 gây bệnh cho người (H7N2, H7N3 và H7N7), nhưng những ca bệnh ở Trung Quốc vừa qua là các trường hợp nhiễm H7N9 ở người lần đầu tiên được xác nhận.
 
2. Vì sao chủng virus này lại có khả năng lây nhiễm vào người?
Hiện tại vẫn chưa xác định được nguồn gốc, nguyên nhân của các ca bệnhở Trung Quốc. Tuy nhiên, kết quả phân tích từ gen của các chủng virus phân lập được ở những bệnh nhân Trung Quốc cho thấy:
  • Chủng virus này tiến hóa từ các chủng virus cúm gia cầm (hoặc chim);
  • Ngoài ra, một số biến đổi cho phép chúng có thể tồn tại và phát triển trên động vật có vú, gồm khả năng gắn kết vào tế bào của động vật có vú và khả năng sinh trưởng ở thân nhiệt cơ thể bình thường (vốn thấp hơn thân nhiệt của các loài chim).
  • Trong tất cả các trường hợp nhiễm bệnh cho đến hiện nay, có vài trường hợp đã được xác định là có tiếp xúc với gia cầm, hoặc môi trường xung quanh. Tuy vậy, hiện vẫn chưa phân lập được virus từ chính những gia cầm này.
  • Khả năng lây truyền từ gia cầm sang người đang được nghiên cứu cẩn thận, song đến nay vẫn chưa thể loại trừ khả năng lây truyền từ người sang người.

3. Triệu chứng chính của bệnh cảnh nhiễm virus cúm A(H7N9) ở người
Hiện nay, vẫn còn nhiều mơ hồ trong khuyến cáo nhận diện triệu chứng nhiễm cúm H7N9 ở người. Tuy nhiên, ghi nhận ở các bệnh nhân nhiễm bệnh tại Trung Quốc đều thấy có tình trạng chung là viêm phổi nặng. Bên cạnh đó còn có một số triệu chứng khác như sốt, ho và khó thở. Vì vậy, trong trường hợp phát hiện người có các dấu hiệu nói trên, gia đình nên tham khảo hoặc đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám, theo dõi và điều trị sớm.

4. Sự khác nhau giữa chủng virus cúm A(H7N9), virus cúmA(H1N1) và A(H5N1)
Dù cả ba đều là virus cúm A nhưng H7N9 và H5N1 chủ yếu gây bệnh cúm trên động vật (gia cầm) và đôi khi nhiễm trên người. Trong khi đó, H1N1 có thể được phân thành 2 nhóm nhỏ hơn, một nhóm chủ yếu gây bệnh ở người và một nhóm chủ yếu gây bệnh trên động vật.

Cần làm gì để phòng ngừa lây nhiễm virus cúm A(H7N9)?
Mặc dù cho đến nay, nguồn gốc lây nhiễm và phương thức lan truyền của virus cúm A(H7N9) vẫn chưa rõ ràng, WHO vẫn khuyến cáo các thực hành vệ sinh cơ bản để phòng bệnh lây lan. Các thực hành đó bao gồm: vệ sinh tay, vệ sinh hô hấp, và vệ sinh an toàn thực phẩm.
  • Vệ sinh tay
  • Rửa sạch tay trước khi, trong và sau khi chuẩn bị thức ăn; trước khi ăn; sau khi sử dụng toilet; sau khi đụng chạm với các chất thải/rác thải từ thú vật, vật nuôi, gia cầm, gia súc; khi tay bị bẩn và khi chăm sóc người bệnh ở nhà. Vệ sinh tay đúng còn có ý nghĩa ngăn chặn nhiễm bệnh cho chính bạn (khả năng lây nhiễm từ việc đụng chạm đến các bề mặt bị nhiễm), ngăn chặn lây nhiễm cho bệnh nhân trong bệnh viện, cho những nhân viên y tế khác và những người khác.
  • Rửa tay với nước và xà bông khi có vết bẩn nhìn thấy bằng mắt thường; khi không có vết bẩn nhìn thấy được bằng mắt thường, có thể rửa tay bằng nước và xà bông hoặc sử dụng dung dịch sát khuẩn tay nhanh.
  • Vệ sinh hô hấp: Khi ho hoặc hắt hơi cần che kín miệng và mũi bằng một khẩu trang thông thường, khăn giấy, tay áo, hoặc phần khuỷu tay; nếu sử dụng khăn giấy cần bỏ ngay vào một thùng rác có nắp đậy sau khi sử dụng và rửa tay ngay sau đó; rửa tay ngay sau mọi trường hợp tiếp xúc với dịch tiết đường hô hấp.
  • Vệ sinh an toàn thực phẩm: Mặc dù chưa có bằng chứng chính xác về nguồn gốc cũng như phương thức lan truyền mầm bệnh, WHO vẫn khuyến cáo việc thực hành vệ sinh an toàn thực phẩm, cụ thể như sau:
  • Không ăn thịt gia súc, gia cầm bị bệnh;
  • Ăn thức ăn nấu chín. Bởi vì virus cúm bị bất hoạt bởi nhiệt độ, nên nhiệt độ thông thường dùng để nấu chín thức ăn (ít nhất 70°C) sẽ diệt hết virus (nếu có nhiễm vào đồ ăn) (cần lưu ý là nấu chín hoàn toàn chứ không phải “tái chín”;
  • Tại các vùng đang có dịch, các loại thức ăn từ thịt (gà, heo…) vẫn an toàn miễn là được nấu chín và đạt chuẩn theo quy trình đúng (một chiều) tại các cơ sở cung cấp thức ăn;
  • Tuyệt đối không nên ăn các loại thịt sống hoặc tiết canh vì có nguy cơ rất cao bị nhiễm bệnh;
  • Thịt sống và thức ăn đã nấu chín cần được lưu trữ riêng biệt để tránh ô nhiễm;
  • Không dùng chung thớt, dao cho thịt sống và các loại thức ăn khác;
  • Cần rửa tay kỹ khi chuyển từ bộ phận chế biến thịt sống sang bộ phận phân phát thức ăn đã nấu chín;
  • Không để thịt đã nấu chín trên dĩa đã dùng đựng thịt sống trước đó;
  • Không ăn trứng sống hoặc trứng “ốp-la”;
  • Rửa tay thật kỹ với nước và xà bông sau khi kết thúc công việc chế biến thịt sống;
  • Rửa sạch, khử khuẩn tất cả các bề mặt và đồ dùng nhà bếp đã sử dụng để chế biến thịt sống.

6. Hiện đã có v­ắc-xin phòng ngừa cúm A(H7N9) hay chưa? CHƯA.

7. Có cách nào điều trị khi bị nhiễm cúm A(H7N9) hay không?
Các xét nghiệm từ những ca nhiễm bệnh đầu tiên (ở Trung Quốc) cho thấy chủng virus cúm A(H7N9) phân lập được có vẻ nhạy cảm với các thuốc hiện đang được dùng để điều trị và dự phòng cúm mùa và cúm A(H5N1), đó là các thuốc ức chế men neuraminidase (oseltamivir tamiflu và zanamivir nelenza).

8. Quần thể dân cư bình thường có nguy cơ bị nhiễm cúm A(H7N9) hay không?
Chưa có câu trả lời chính xác.

9. Nhân viên y tế có nguy cơ cao bị nhiễm cúm A(H7N9) hay không?
Nhân viên y tế, do điều kiện công việc, rất thường xuyên tiếp xúc người bệnh với nhiều mầm bệnh lây nhiễm khác nhau.
WHO khuyến cáo cần phải áp dụng hiệu quả các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở y tế; và cần phải có chính sách theo dõi chặt chẽ tình trạng sức khỏe của nhân viên y tế.
Đối với nhân viên y tế trực tiếp chăm sóc người bệnh nhiễm cúm A(H7N9), cần phải thực hiện Phòng Ngừa Chuẩn và các Phòng Ngừa Bổ Sung thích hợp.

10. Liệu chủng virus cúm A(H7N9) mới này có thể gây đại dịch hay không?
Về lý thuyết, các virus cúm gây bệnh trên động vật, một khi đã phát triển khả năng nhiễm và gây bệnh trên người đều có khả năng gây đại dịch. Và nguy cơ chủng virus cúm A(H7N9) này có gây ra đại dịch hay không hiện vẫn chưa có lời giải. Trên thực tế cũng đã có nhiều chủng virus cúm gây bệnh ở động vật thỉnh thoảng cũng gây bệnh cho người nhưng không gây ra đại dịch.

11. Trong thời gian hiện tại, du lịch đến Trung Quốc có an toàn không?
Số lượng các ca bệnh được báo cáo đến thời điểm hiện tại là rất thấp. WHO chưa đưa ra bất kỳ khuyến cáo nào cho việc giới hạn du lịch đến Trung Quốc cũng như là đi ra từ Trung Quốc.


Ghi chú:
Kháng nguyên H (HA = Hemagglutinin) và N (NA = Neuraminidase) là các glycoprotein hiện diện trên bề mặt của virus cúm hoàn chỉnh. HA quyết định khả năng virus gắn vào các tế bào khác. NA quyết định khả năng virus lây lan sang các tế bào lân cận. Các gen mã hóa chúng do có tần suất đột biến cao trong quá trình sao chép nên hình thành nhiều kiểu H và N khác nhau và được ghi nhận bằng cách đánh số H1, H2, H3… và N1, N2, N3… Vì vậy để ký hiệu mỗi chủng virus người ta dùng một nhóm gồm hai chữ cái H và N như: H1N1, H1N2, H2N2, H5N1…
 
ĐẠI CƯƠNG VỀ BỆNH CÚM VÀ CÁC VIRUS CÚM

Cúm là gì? Cúm là một bệnh nhiễm khuẩn cấp tính chủ yếu lây qua đường hô hấp, thường là tự giới hạn, gây ra bởi nhiều loại virus khác nhau. Các triệu chứng thường gặp nhất trong bệnh cúm: sốt, mệt mỏi toàn thân và ho. Ngoài ra còn có thể có các triệu chứng đau cơ, đau họng, đau đầu…

Virus cúm (Influenza virus) được phân thành 3 nhóm là virus cúm A (Influenza A), virus cúm B (influenza B) và virus cúm C (influenza C). Do vậy trong ngôn ngữ thông thường cũng gọi thành 3 loại cúm  A, B, và C. Các loại A và B thường gây ra các dịch cúm vào mùa đông hàng năm (cúm mùa).

Virus cúm A? có thể gây bệnh cho người và nhiều loài vật khác nhau. Chim hoang dã (và các loại gia cầm gia súc khác) thường là ký chủ mang các loại virus này. Các virus cúm A biến đổi luôn luôn và thường gây ra các vụ dịch lớn. Virus cúm A gây bệnh cho người lây từ người sang người qua các tiếp xúc trực tiếp với người bệnh hoặc người mang mầm bệnh. Biện pháp phòng vệ hữu hiệu là vệ sinh tay và vệ sinh hô hấp.

Virus cúm B? Chỉ thấy ở người. Bệnh nhẹ hơn loại A nhưng cũng có khi rất nguy hại. Virus cúm B không chia ra các phân nhóm và không gây ra các vụ dịch lưu hành rộng.

Virus cúm C? Cũng chỉ thấy ở người. Bệnh nhẹ hơn các loại A và B, không thành dịch.

Các loại virus cúm gây bệnh cho người hàng năm? Các loại virus cúm biến đổi theo thời gian và thay thế cho các chủng cũ. Do đó rất cần phải tiêm chủng phòng cúm hàng năm nhằm đảm bảo cho cơ thể bạn có được miễn dịch với các chủng virus mới.

Cúm gia cầm (hoặc chim hoang dã) là gì? Gia cầm bị nhiễm các loại cúm A, chưa ghi nhận gia cầm bị nhiễm cúm B và C. Có 3 phân nhóm chính của cúm gia cầm: H5, H7, và H9. Các phân nhóm H5 và H7 gây tử vong nhiều nhất trong khi phân nhóm H9 ít nguy hiểm hơn. Cần biết là các văc-xin chống cúm thông thường không ngăn ngừa được cúm gia cầm  lây sang người. Tuy nhiên, thực phẩm chế biến từ gia cầm hay các loài chim hoang dã (gà, gà tây, ngỗng) nếu được nấu chín và hợp vệ sinh an toàn thực phẩm  thì không gây lây nhiễm bệnh cúm vì nhiệt độ cao khi nấu thức ăn diệt được virus.

ThS BS Huỳnh Minh Tuấn (Tổng hợp và lược dịch theo WHO)

Các tin đã đăng