GIỚI THIỆU TUYẾN TIỀN LIỆT

Tuyến tiền liệt (TTL) là một bộ phận của hệ thống sinh dục nam. Đó là một tuyến chắc, hình quả hạt dẻ, khối lượng khoảng 20 gram, nằm phía trước trực tràng và ngay dưới bàng quang, bao quanh đoạn đầu của niệu đạo. Cấu tạo của TTL gồm hai thành phần chính: mô cơ (xen lẫn với một ít các sợi xơ) và mô tuyến. Mô tuyến có nhiều nang, mở vào đoạn đầu niệu đạo bởi một số ống bài tiết, tiết ra một chất dịch khi giao hợp. Dịch này cùng với tinh trùng tạo thành tinh dịch, làm cho tinh trùng hoạt động mạnh mẽ và làm giảm độ acid của âm đạo.

THẾ NÀO LÀ TĂNG SINH LÀNH TÍNH TUYẾN TIỀN LIỆT?

Sơ đồ giải phẫu hệ tiết niệu ở nam giới.

TTL liên tục phát triển trong suốt cuộc sống của người đàn ông nhưng khá muộn mới thấy phát sinh trong nhiều trường hợp các triệu chứng của chứng tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt (TSLTTTL). Tỷ lệ mắc bệnh tăng dần theo tuổi. Hiếm thấy ở trước tuổi 40, nhưng gặp đến quá nửa số đàn ông tuổi 60 và đến 90% tuổi 70-80. Có khoảng 2/3 số bệnh nhân TSLTTTL không cần phải điều trị, tuy nhiên ở các bệnh nhân này triệu chứng rối loạn tiểu tiện sẽ nặng dần theo thời gian và ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống. Ở Hoa Kỳ, năm 2000, có 4,5 triệu lượt khám bệnh vì TSLTTTL.

Thuật ngữ TSLTTTL hiện được dùng thay cho các tên gọi trước đây như: phì đại tuyến tiền liệt, bướu lành tuyến tiền liệt, u xơ tuyến tiền liệt…

TẠI SAO XẢY RA TĂNG SINH LÀNH TÍNH TUYẾN TIẾN LIỆT?

Người ta chưa biết rõ nguyên nhân của TSLTTTL. Chưa xác định được là có hay không có các yếu tố nguy cơ. Từ nhiều thế kỷ trước, người ta đã biết TSLTTTL chủ yếu gặp ở đàn ông lớn tuổi và không gặp ở những đàn ông đã cắt bỏ các tinh hoàn trước dậy thì. Vì lý do này, vài nhà nghiên cứu tin rằng các yếu tố này liên quan đến tuổi già và các tinh hoàn có thể thúc đẩy quá trình phát triển của TSLTTTL.

THẾ NÀO LÀ TĂNG SINH LÀNH TÍNH TUYẾN TIỀN LIỆT?

Hình minh họa tuyến tiền liệt bình thường (trái) và tăng sinh lành tính tuyến tiền kiệt (phải).

Trong đời mình, người đàn ông sản xuất ra testosterone (một hormon nam quan trọng) và những lượng nhỏ estrogen (một hormon nữ). Khi già đi, lượng testosterone hoạt động trong máu giảm xuống, để mặc một tỷ lệ cao hơn estrogen. Các nghiên cứu trên động vật đưa ra giả thuyết là TSLTTTL có thể do lượng estrogen cao hơn ở trong tuyến làm tăng hoạt động của các chất có vai trò xúc tiến sự tăng trưởng tế bào.

Một lý thuyết khác tập trung vào dihydrotestosterone (DHT), là một dẫn suất từ testosterone ở TTL giúp điều hòa sự tăng trưởng của tuyến. Đa số động vật mất khả năng sản xuất ra DHT khi chúng già đi. Tuy vậy, vài nghiên cứu cho thấy ngay cả khi testosterone trong máu giảm, những người đàn ông già hơn vẫn tiếp tục sản xuất và tích lũy các nồng độ cao của DHT ở trong TTL, có thể động viên sự tăng trưởng của các tế bào. Các nhà khoa học cũng ghi nhận là những đàn ông không sản xuất ra DHT thì không bị TSLTTTL.

 

TRIỆU CHỨNG

Các triệu chứng của TSLTTTL xảy ra là do niệu đạo bị tắc và chức năng của bàng quang mất dần, không tống được hết nước tiểu trong bàng quang. Thường gặp nhất là các thay đổi hay các vấn đề về tiểu tiện bao gồm hai nhóm triệu chứng và nặng dần theo thời gian:

• Nhóm triệu chứng bế tắc: tiểu ngập ngừng, ngắt quãng, tia nước tiểu yếu, tiểu phải rặn, cảm giác tiểu không hết, són tiểu, tiểu nhỏ giọt.
• Nhóm triệu chứng kích thích: tiểu gấp, tiểu nhiều lần nhất là về đêm.

Tắc nghẽn dòng nước tiểu kéo dài có thể dẫn đến các biến chứng như: bí tiểu, sỏi bàng quang, túi thừa bàng quang, nhiễm trùng niệu tái đi tái lại nhiều lần và nặng nhất là biến chứng suy giảm chức năng thận. Đôi khi gặp bí tiểu đột ngột cấp tính trong các trường hợp như: dùng thuốc cảm hay thuốc chống dị ứng, uống rượu, thời tiết lạnh, bất động kéo dài. Cần được phân biệt với các bệnh phải xử trí khẩn cấp, nhất là ung thư TTL.

CHẨN ĐOÁN

Bạn có thể tự ghi nhận các triệu chứng của TSLTTTL, và bác sĩ niệu khoa sẽ xác định TTL của bạn bị to ra bằng các thăm khám sau đây:

• Thăm trực tràng bằng ngón tay: để có ý niệm về kích thước và trạng thái của TTL ở ngay phía trước trực tràng.
• Thử máu định lượng PSA (Prostate-Specific Antigen), thường cao trong các trường hợp rối loạn tiểu tiện do ung thư TTL và biết phải làm gì khi PSA cao.
• Siêu âm trực tràng và sinh thiết TTL khi nghi ngờ ung thư TTL.
• Khảo sát niệu dòng đồ và soi bàng quang khi cần thiết.

ĐIỀU TRỊ

Điều trị tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt không phụ thuộc nhiều vào kích thước của tiền liệt tuyến mà chủ yếu phụ thuộc vào mức độ các rối loạn tiểu tiện của bệnh nhân. Nếu nhẹ và không ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống thì có thể không cần phải điều trị, chỉ cần theo dõi và chờ xem. Tuy nhiên, khi có hoặc không có triệu chứng rối loạn tiểu tiện thì các thay đổi trong lối sống sẽ giúp cho bệnh nhân có thể sống chung với bệnh một cách thoải mái hơn, đó là: giảm hoặc bỏ rượu và cà phê; uống từng lượng nhỏ nước nhiều lần trong ngày chứ không phải là uống luôn một lúc một lượng lớn nước; tránh uống nhiều nước trước khi đi ngủ; tránh dùng các thuốc làm thông mũi và thuốc kháng histamine vì các thuốc này có thể gây kích thích cơ trơn ở cổ bàng quang gây rối loạn tiểu tiện nhiều hơn; đi tiểu ngay khi thấy mắc tiểu; thư giãn; tránh căng thẳng và tập thể dục thường xuyên.

Điều trị thuốc

Hiện nay có rất nhiều loại thuốc có khả năng cải thiện khả năng đi tiểu như thuốc làm giãn cơ vùng cổ bàng quang, thuốc làm nhỏ kích thước tiền liệt tuyến, thuốc ức chế co bóp cơ bàng quang… giúp cải thiện các triệu chứng, làm bệnh chậm tiến triển và làm tăng chất lượng cuộc sống.

Điều trị ngoại khoa

Trong trường hợp rối loạn tiểu tiện nặng hoặc có biến chứng thì cần thiết phải điều trị ngoại khoa: lấy bỏ phần to ra của TTL chèn ép trực tiếp vào niệu đạo; để nguyên phần mô còn lại và vỏ bao phía ngoài của TTL. Có nhiều phương pháp điều trị ngoại khoa:

Các phẫu thuật qua ngả niệu đạo, gồm có:

• Phẫu thuật cắt bỏ tuyến tiền liệt qua ngả niệu đạo (TURP): lấy bỏ phần lớn TTL bằng các dụng cụ đưa vào đường niệu đạo. Phương pháp này hiện được dùng cho khoảng 90% các trường hợp, sang chấn ít hơn và thời gian hồi phục ngắn hơn so với mổ mở. Có một tác dụng phụ là phóng tinh ngược vào bàng quang.
• Phẫu thuật rạch tuyến tiền liệt qua ngả niệu đạo (TUIP): chỉ mở rộng niệu đạo bằng vài đường rạch nhỏ ở cổ bàng quang và TTL.

Phẫu thuật mổ mở. Áp dụng cho các trường hợp TTL rất to, có biến chứng hay khi bàng quang bị tổn thương.

VỀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN

Hoạt động tình dục sau phẫu thuật

Một số tác giả cho rằng hoạt động tình dục ít khi bị ảnh hưởng, trong khi một số khác cho là có vấn đề trong 30% các trường hợp. Tuy nhiên, đa số thầy thuốc nói là hoạt động tình dục sẽ trở lại đầy đủ không lâu sau đó. Hồi phục hoàn toàn có thể là sau một năm, sau khi đã khỏi bệnh.

Trạng thái cương

Đa số các thầy thuốc cho rằng nếu bạn vẫn có thể cương ngay trước phẫu thuật thì hầu như chắc chắn là bạn có thể cương về sau. Phẫu thuật hiếm khi làm mất cương. Tuy nhiên, phẫu thuật thường không thể giúp khôi phục lại một chức năng đã bị mất từ trước mổ.

Tăng sinh lành tính và Ung thư tuyến tiền liệt: Không có liên quan rõ ràng

Tuy có một vài triệu chứng giống nhau giữa TSLTTTL và ung thư TTL, nhưng có thể khẳng định là: TSLTTTL không phải là ung thư, và cũng không dẫn đến ung thư. Tuy vậy, vẫn có thể có cùng lúc vừa  TSLTTTL vừa ung thư TTL (mà không được phát hiện). Và một trường hợp TSLTTTL cũng vẫn có thể bị một ung thư TTL trong tương lai. Vì lẽ đó, Viện Ung thư Quốc gia và Hội Ung thư Hoa Kỳ khuyến cáo là tất cả đàn ông tuổi trên 40 phải được thăm khám trực tràng mỗi năm một lần để tầm soát ung thư TTL.

Sau phẫu thuật TSLTTTL, mô lấy bỏ được kiểm tra thường quy tìm các tế bào ung thư ẩn giấu. Tỷ lệ tìm thấy ung thư vào khoảng 1/10 trường hợp, nhưng thường chỉ có một ít tế bào thuộc typ ung thư không xâm lấn, và không cần phải điều trị.

PGS TS BS Trần Lê Linh Phương