Với nhiều người, mùa xuân là mùa đẹp nhất trong năm: khí hậu mát dịu, trời xanh, mây trắng, nắng vàng, muôn hoa đua nở, cây cối đâm chồi nảy lộc… Tuy nhiên, với người bệnh tim mạch, đây còn là thời điểm cần cảnh giác, phải giữ gìn sức khỏe tốt để tránh gặp phải các biến cố tim mạch.
 

Trái tim trong ngày lễ
Nhiều nghiên cứu đã cho thấy có sự gia tăng số lượng các biến cố tim mạch vào những ngày lễ hội, chẳng hạn như nghiên cứu đăng trên tạp chí Circulation vào năm 2004. Trong nghiên cứu này, các nhà nghiên cứu tại Đại học California, San Diego và Đại học Y khoa Tufts nghiên cứu 53 triệu trường hợp người Mỹ tử vong từ năm 1973 đến 2001 và ghi nhận rằng số lượng tử vong liên quan tim mạch tăng 5% trong những ngày lễ hội mà đỉnh điểm là khoảng thời gian lễ hội lớn nhất của năm (với người phương Tây) là từ lễ Giáng Sinh đến ngày đầu năm mới. Cụ thể, số trường hợp tử vong vì tim mạch cao nhất vào ngày 25/12, kế đến là ngày 26/12 và cao thứ 3 là ngày 1/1.
 

Ở nước ta, Giáng Sinh và tết Dương lịch cũng là những ngày lễ lớn, tuy nhiên, đây mới là những ngày lễ “khởi động”, tiếp theo sau đó là thời gian “tăng tốc” chuẩn bị đón Tết và cuối cùng là “về đích” vào dịp lễ hội lớn nhất trong năm, đó là Tết Âm lịch. Tuy chưa có thống kê chính thức nhưng các trung tâm tim mạch vẫn ghi nhận rằng số người bệnh tim mạch (mắc bệnh tăng huyết, bệnh mạch vành, bệnh động mạch chủ…) nhập viện để điều trị và cấp cứu gia tăng vào thời điểm trong và sau Tết Âm lịch.
 

Theo một cuộc khảo sát năm 2006 bởi Hội Tâm lý Mỹ (American Psychological Association), 44% phụ nữ và 31% nam giới cảm thấy bị stress nhiều hơn vào những ngày lễ hội. Quả thật, dịp Tết đáng lẽ là dịp để nghỉ ngơi, thư giãn, thoải mái, vui vẻ nhưng do có quá nhiều việc như chuẩn bị đón Tết, thăm bạn bè, người thân, tiếp khách, họp mặt gia đình, cơ quan, đi lễ chùa…, người bệnh tim mạch có thể bị xáo trộn nếp sinh hoạt, không có thời gian nghỉ ngơi, mệt mỏi, stress, thiếu ngủ…Đây là những yếu tố tạo thêm gánh nặng cho tim và làm tăng khả năng khởi phát các biến cố tim mạch.
 

Vui xuân quá độ, trái tim mệt
Có nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch vào những ngày Tết, trong đó, nổi cộm là việc uống rượu bia thả ga, “ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi”. Ông bà ta có câu “khách đến nhà không trà thì rượu”, nhưng trong ngày Tết, có khách hay không có khách thì cũng toàn thấy rượu bia. Hết tiệc tổng kết, tiệc tất niên, rồi đến tiệc tân niên, tiệc hội ngộ…, tiệc nào cũng phải có rượu bia. Uống nhiều rượu bia có thể khởi phát các tình trạng rối loạn nhịp tim, trong đó, thường gặp nhất là rung nhĩ, một tình trạng làm tăng nguy cơ của đột quỵ, nhồi máu cơ tim và suy tim.
 

Nói đến chuyện “uống” thì cũng phải nhắc đến chuyện “ăn”. Nhìn vào mâm cỗ truyền thống ngày Tết, có thể thấy rằng phần lớn các món ăn chứa nhiều năng lượng (chẳng hạn bánh chưng, bánh tét chứa hơn 200 Kcalo/100 gr); có hàm lượng chất đạm, chất béo cao (chẳng hạn như thịt heo, bò, gà); chứa nhiều muối (chẳng hạn các loại dưa muối, thực phẩm khô, thực phẩm chế biến sẵn như giò, chả); nhiều đường và chất phụ gia (nước ngọt, bánh kẹo, mứt…).Thêm nữa, quan niệm Tết là dịp thoải mái một chút, “ăn Tết” là phải… ăn, khiến nhiều người khó kiểm soát chế độ ăn, ăn uống không theo bữa, không kiêng cữ. Ăn nhiều hơn nhưng vận động lại ít đi do không tập thể dục (“Tết mà!”), ngồi nhiều (đánh bài, xem ti-vi, tiếp khách…) nên rất dễ tăng cân. Tất cả những điều nêu trên đều không thuận lợi cho sức khỏe của người thừa cân, béo phì, người mắc bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh tim mạch, bệnh thận, bệnh gout, rối loạn chuyển hóa mỡ máu. Đặc biệt, việc ăn mặn, ăn nhiều mắm muối sẽ làm tăng giữ nước trong cơ thể, do đó có thể làm nặng thêm triệu chứng của người suy tim, làm tăng trị số huyết áp ở người tăng huyết áp, làm tăng nguy cơ xảy ra các tai biến tim mạch.
 

Giữ trái tim thăng bằng
Trong bài hát “Put a little holiday in your heart” do ca sĩ người Mỹ LeAnn Rimes trình bày có đoạn “Put a little holiday in your heart, It’ll put a little shuffle in your step…”, đại ý là nên vui chơi, ăn nhậu gì đó trong những ngày lễ hội ít ít thôi, như vậy thì cuộc sống sẽ không bị xáo trộn nhiều. Điều này không sai! Ăn Tết nhưng người bệnh tim mạch cũng cần lưu ý đừng thay đổi quá nhiều nếp sinh hoạt để giữ trái tim trong trạng thái thăng bằng, ổn định nhằm tránh để xảy ra các tình huống và biến cố tim mạch nguy hiểm. Cần nhận biết và tránh những yếu tố gây stress cho bản thân. Vui xuân nhưng vẫn cần nhớ dành thời gian cho việc ngủ nghỉ, tập thể dục.
 

Người lớn tuổi, béo phì, tăng huyết áp, đái tháo đường không nên ăn nhiều thức ăn có chứa nhiều muối, chất béo, bột, đường. Ăn thêm rau xanh, trái cây để tăng cường chất xơ, để cân đối với thức ăn ngày Tết vốn nhiều năng lượng, chất đạm, chất béo. Uống nhiều nước, hạn chế sử dụng đồ uống có gaz. Nếu có dùng rượu bia thì giới hạn uống ở mức độ ít.
 

Cố gắng duy trì 3 bữa ăn chính đầy đủ và đúng giờ, đặc biệt là người bệnh đái tháo đường. Cần tuân thủ các quy tắc vệ sinh an toàn thực phẩm, tránh để ngộ độc thực phẩm. Điều này vừa tốt cho sức khỏe, vừa giúp tránh những yếu tố thúc đẩy bệnh tim mạch nặng hơn (chẳng hạn tiêu chảy nhiều gây mất nước, rối loạn điện giải, cô đặc máu, có thể đưa đến gia tăng mức độ suy tim, khởi phát đau thắt ngực, hình thành cục máu đông gây tắc mạch máu).
 

ThS. BS. Ngô Bảo Khoa
Trung tâm Tim Mạch - Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM